De aanleiding om over dit onderwerp te gaan schrijven was het vuurwerk dat op de laatste dagen van het jaar overal al wordt afgestoken. Ik merkte dat ik er zo ontzettend vermoeid van werd, waardoor ik dacht: ik ben vast niet de enige. En als je dan begint met zo’n onderwerp dan wordt dat al snel veel uitgebreider dan alleen de vermoeidheid als gevolg van het geknal om je heen.
Want het komt vaak voor dat mensen die hoogsensitief zijn, snel vermoeid raken. Volgens mij zijn er verschillende aspecten die hierin meespelen, namelijk hoe je brein werkt, en hoe je energetische lichaam werkt, wat ook gekoppeld is aan je emoties en je fysieke lichaam. En uiteindelijk gaat het over in hoeverre je in afstemming met jezelf leeft, en dus ook over hoeveel zelfliefde je voelt.
Het hoogsensitieve brein
Het brein van een HSP, wat we ook wel een atypisch of neurodivers brein noemen, werkt intensiever dan een neurotypisch brein. De meeste mensen hebben een neurotypisch brein, maar een HSP heeft een neurodivers of atypisch brein. Bij elke activiteit of waarneming, of die nou leuk is of niet, gaan er meer hersendelen meedoen, en is er binnen die hersendelen ook meer activiteit meetbaar dan bij een neurotypisch brein. Dus het is drukker in je hoofd en je filter is anders. Er komen meer prikkels door jouw filter heen. Logisch dus, dat je vermoeid raakt! Ik heb hier een ander blog over geschreven, die vind je hier.
Diepgang in je beleving
Daarbij beleef je veel dingen op verschillende lagen. Het blijft meestal niet oppervlakkig, of alleen maar bij datgene wat iemand vertelt, of wat je meemaakt of observeert, maar je ziet snel verbanden met iets anders, je krijgt allemaal ideeën of je ziet een terugkerend thema bij iemand, of bij jezelf, of je hebt een associatie met een andere gebeurtenis. Ook kun je er iets bij voelen, zoals een spanning, een emotie, of zelfs een fysieke reactie. Al met al is er in jouw belevingswereld veel diepgang. En daardoor duurt het langer voordat je alle indrukken verwerkt hebt, want je brein en je zenuwstelsel hebben meer hersteltijd nodig.
Daarom werd ik dus ook zo moe van die knallen rond oud en nieuw. Het is niet één knal maar steeds weer opnieuw, waardoor ik niet genoeg tijd heb om te herstellen. En natuurlijk denk ik dan ook van alles, zoals: wat vinden ze hier nou leuk aan, waarom houden ze geen rekening met anderen, en met de dieren, en het milieu? Snappen ze nou niet wat ze hiermee aanrichten, en ga zo maar door. En daar voel ik dan natuurlijk ook weer van alles bij.
Dit is ook het geval bij leuke activiteiten, want alles moet verwerkt worden. En zéker als het gaat om nieuwe dingen of situaties. Die kosten nog weer extra energie. Helaas is wat je graag wilt, vaak niet altijd gelijk aan wat je kunt. Er is een verschil tussen iets willen en iets kunnen. Want als iets leuk is, wil dat nog niet zeggen dat het je geen energie kost.
En ómdat bij jou, of bij een HSP, zoveel in werking treedt bij bijna alles wat je doet, neem je de wereld vaak ook intenser waar dan iemand die niet hooggevoelig is. Deze waarneming is vaak anders dan hoe het idealiter voor jou zou moeten zijn, of hoe het beter bij jou zou passen. Je vindt het snel te druk, te luidruchtig, te veel, te snel, te lang, te onzorgvuldig, te oppervlakkig, en noem maar op.
Aanpassen
Maar helaas past de omgeving zich meestal niet aan aan jou. En hoor ik dus heel vaak dat mensen met een atypisch brein eindeloos lang hun best doen om zich aan te passen, om tóch te passen in een wereld waarin de meerderheid een neurotypisch brein heeft, en waar ook alle systemen zoals bijvoorbeeld het schoolsysteem voor ontwikkeld zijn, maar dat dat zóveel van ze vraagt, dat ze zichzelf kwijt raken, ziek worden, uitvallen, depressief of eenzaam worden. En dat ze dan nog steeds denken dat het aan henzelf ligt…
Dus laten we eens een duidelijk voorbeeld nemen: je werk. Waarschijnlijk wordt er elke dag veel van je verwacht op je werk, en je werktijden liggen vaak vast. Hier komen veel hoogsensitieve mensen al meteen allemaal hobbels tegen, want vanwege hun gevoelige aard kunnen ze eigenlijk niet elke dag op volle kracht werken, kunnen ze niet tegen hoge verwachtingen en al helemaal niet tegen stress en tijdsdruk.
Maar ze zijn vaak ook loyaal, plichtsgetrouw, hebben een hoog streefniveau, dus ze willen het graag goed doen, willen voldoen aan de heersende normen en verwachtingen, of ze zijn zelfs perfectionistisch. Dus wat gebeurt er dan? Je gaat je aanpassen, en zo goed mogelijk je best doen. Je zegt tegen jezelf dat het nou eenmaal erbij hoort, dat je nog even vol moet houden, dat je het echt nog even af wilt maken, en dat je ook niet afgewezen wil worden. Hierdoor is de kans groot dat je over je grenzen gaat en vrijwel dagelijks vermoeid raakt.
Plak daar dus bovenop dat je van alles ervaart en voelt op zo’n dag, dat je energieën of emoties van anderen over hebt kunnen nemen, of zelfs fysieke klachten, of dat je steeds achtergrondgeluiden hoort op de werkvloer, die je dus niet goed kunt filteren waardoor het extra zwaar wordt om te kunnen doen wat je moet doen, en voilà, daar is je cocktail voor een chronische oververmoeidheid. En zie dat maar eens te doorbreken.
En dan gooi ik er nog even iets bovenop, wat ook nog eens veel energie kan kosten: socializen. Gewoon omgaan met andere mensen. Dat kan ook bakken met energie kosten. Ik heb wel eens een uitspraak gehoord die ik heel treffend vind:
Socializen voor een HSP is alsof je als enige onvoorbereid aan een toneelstuk mee moet doen, terwijl de andere acteurs het script al honderd keer geoefend hebben.
Je voelt je in zo’n contact misschien vreemd, anders, ongemakkelijk, onhandig, en je doet je best om erbij te horen, maar dat kan heel verwarrend zijn. Want bij jou gaan er heel veel laatjes open op allerlei lagen, maar daar wordt door die anderen niet over gesproken. Zoals dat je voelt dat de ander bijvoorbeeld een rol speelt en dus eigenlijk nep doet, of dat iemand zich niet goed voelt, of gespannen is, of wat dan ook, maar net doet alsof er niks aan de hand is. Dat kun je allemaal voelen, en daar kun je tegelijkertijd ook nog over nadenken: waarom doen ze zo, of waarom hebben ze het daar niet over?
Eigenlijk ben je dan vooral met je aandacht buiten jezelf, in plaats van dat je lief bent voor jezelf, en jezelf bijvoorbeeld vanbinnen geruststelt of goedkeurt. Je zou ook kunnen zeggen, dat je in die momenten jezelf in de steek laat, je aanpast om maar geaccepteerd te worden door een ander. Dat je daar veel drukker mee bent dan met je aandacht bij jezelf te blijven. Waarschijnlijk denk je zelfs dat het aan jou ligt, en dat jij raar bent, omdat het niet goed lukt om mee te doen met de anderen. Dat is juist helemaal niet lief voor jezelf.
Overtuigingen
En hier zie je dus de invloed van je mind, je gedachten of je overtuigingen. Allemaal ideeën die je over jezelf hebt gevormd, over wat er niet goed is aan jou, of conclusies die je hebt getrokken op basis van boodschappen die je van vroeger meekreeg, en die dan vaak ook nog onderbouwd zijn met talloze herinneringen en voorbeelden over jezelf: ‘Zie je wel, toen was het ook al zo. Zie je wel, ik kan ook nooit eens dit of dat. Zie je wel, iedereen vindt mij maar raar’, etcetera.
En zolang je dus gelooft in al die gedachten over jezelf, en zolang jij je identificeert met die stem in je hoofd en ernaar luistert en het serieus neemt, ga je je er niet beter door voelen en zal je spanning waarschijnlijk alleen maar omhoog gaan.
Blokkeren in je hoofd
Al met al kun je, door welke situatie dan ook, zó overweldigd worden, omdat er zóveel tegelijk gebeurt in jezelf, dat je kunt blokkeren of het overzicht kunt verliezen. Je krijgt minder gedaan omdat het gewoon niet meer lukt, en dat geeft dan weer druk en stress. En je snapt wel wat dat dan weer doet met je energieniveau…
En als je dit jaar in jaar uit gedaan hebt, en jezelf dus eigenlijk steeds overvraagd hebt, dan heb je op een bepaald moment niet zoveel veerkracht meer. Het elastiek is er uit. En dan ben je nog sneller moe dan eerst. Het lijkt wel of je steeds minder aankunt, en dat je overal moe van wordt.
Burnout onder HSP’s
Het komt helaas vaak voor dat hoogsensitieve mensen veel te lang over hun grenzen gaan. Het percentage burnouts is dan onder HSP’s ook veel hoger dan onder niet HSP’s. Volgens mij heeft dat te maken met wat ik hierboven allemaal heb geschreven, in combinatie met de basisovertuigingen die ik het meeste tegenkom bij hoogsensitieve mensen: het ligt aan mij, ik moet het anders doen, ik moet beter mijn best doen, ik moet me aanpassen.
Ga maar eens na bij jezelf wat je ervoor over hebt om het een ander naar de zin te maken, of om aan verwachtingen te voldoen, om te zorgen voor een ander, of om maar niet afgewezen te worden? Het komt niet zelden voor dat een ziekte uiteindelijk een zeer welkom excuus wordt om eindelijk dingen af te mogen zeggen en voor jezelf te kiezen en te zorgen.
Verslaving
Ook komt het helaas vaak voor dat hooggevoelige personen verslavingen ontwikkelen, omdat die verslaving de functie heeft om te verdoven. Zoals bijvoorbeeld je hoofd rustiger krijgen, de stress naar beneden krijgen die je hebt opgelopen, de emoties dempen die je hebt opgevangen, of die bij jezelf getriggerd zijn, de angst voor afwijzing temperen, of zelfs om fysieke pijn te verzachten of te kunnen slapen. Het zal duidelijk zijn dat dit er alleen maar voor zorgt dat je patroon in stand blijft, want het doet niks aan de onderliggende oorzaak, en het is een aanslag op je lichaam en geest, waardoor je alleen maar meer vermoeid raakt.
Ik heb twee podcast-afleveringen opgenomen over verslavingsgevoeligheid bij HSP’s, aflevering 3 en 4. Je vindt ze hier. Ook heb ik er een blog over geschreven, klik hier.
Hoe ga je ermee om en wat is de eerste stap?
Volgens mij is de eerste stap dat je eerlijk bent naar jezelf en gaat erkennen dat je zo gevoelig bent. Dat je misschien niet altijd alles kunt wat je graag zou willen, en dat het dus nodig is dat je anders met jezelf omgaat. Je merkt al wel dat ik het meteen bij jezelf neerleg, en niet benoem hoe je anderen duidelijk kunt maken hoe zij met jou om moeten gaan. Ik vind dat het in eerste instantie je eigen verantwoordelijkheid is.
Ik vind het belangrijk om goed te beseffen dat een te hoog spanningsniveau alles erger maakt. Je raakt sneller overprikkeld en vermoeid, krijgt sneller fysieke, emotionele en mentale klachten waardoor alles alleen maar moeilijker wordt. Zelfzorg, zelfacceptatie en het verlagen van je spanningsniveau zouden wat mij betreft bovenaan je prioriteitenlijst moeten staan.
Wat je eventueel richting anderen kunt doen is uitleg geven hoe het voor jou, of in jou werkt. Je kunt bijvoorbeeld benoemen dat prikkels bij jou hard en ongefilterd binnenkomen, waardoor je brein heel hard moet werken om het weer te verwerken. En dat dat je dus veel energie en tijd kost.
Ook kun je uitleggen dat jouw zenuwstelsel extreem gevoelig is voor stress en druk en veel tijd en energie nodig heeft om hiervan te herstellen. En dat je daarom niet altijd zoveel kunt doen als je graag zou willen, en dat je af en toe even alleen moet zijn.
Dat concentreren je veel energie kost en dat dat beter gaat in een rustige omgeving, en dat je ook rust nodig hebt om te kunnen ontspannen, wat natuurlijk voor iedereen belangrijk is om in balans te blijven. Maar dat voor jou een teamuitje bijvoorbeeld geen ontspanning is, terwijl dat voor anderen wel zo kan werken.
Je kunt ook een soort trucjes aanleren om tijd te winnen of grenzen aan te geven zonder dat je meteen een duidelijke nee zegt, zoals:
- ik kom er later even bij je op terug
- bedankt dat je aan me denkt, maar ik heb dan al andere plannen
- ik vrees dat ik je niet kan helpen want ik heb al teveel op mijn bord op dit moment
- morgen gaat me niet lukken, maar ik laat je nog even weten wanneer ik wel zou kunnen
Plan schakel- of rustmomenten in
Zelf gebruik ik vaak een soort reminder die mij helpt om een schakelmoment te nemen. Schakelen is dat je even rust neemt tussen de ene en de andere activiteit, of dat je een activiteit even onderbreekt. Dat kan zijn dat je bijvoorbeeld even een stukje gaat lopen, even wat drinken pakt, of even een kort ademoefeningetje doet. Ik zet daarvoor bijvoorbeeld mijn wekker op m’n telefoon, zodat ik het niet vergeet.
En als je je overweldigd voelt door alles wat je moet doen, dan kun je het beste eerst even een indeling maken in wat je nú echt moet doen, en wat later ook wel kan. De dingen die ik bijvoorbeeld op kan schuiven, zet ik dan ook later in mijn agenda neer. Dat werkt voor mij beter dan een hele lange todo-list, want dat geeft vaak alleen maar stress, omdat ik het overzicht kwijt raak, en het gevoel krijg dat ik nog heel veel moet doen. Als ik het opschuif in mijn agenda en het verdeel over de dagen, dan weet ik dat ik het niet vergeet, en dan is de druk van dit moment verlaagd.
Sowieso hou ik in mijn agenda rekening met rustmomenten. Ook als het gaat om sociale contacten, want die kosten ook energie. Plan het liefst rustmomenten in zowel vóór als na een activiteit. Dat helpt om ervoor te zorgen dat je wat energie overhoudt. Als dit in jouw leven niet mogelijk is omdat je bijvoorbeeld én kinderen hebt én een partner én werk, dan zou mijn advies zijn om hier toch eens goed met iemand naar te kijken of dit voor jou echt vol te houden is, en of er niet toch nog een mogelijkheid is om het anders in te delen.
Zo kun je bijvoorbeeld al eens beginnen om overal een eindtijd aan te koppelen, en dat duidelijk aan te geven richting anderen, en misschien zelfs ook te benoemen dat je daarna even een half uur alleen wilt zijn, ook al is het maar als een experiment. Gewoon om uit te proberen of het helpt. En besef dat rust geen beloning is, maar een noodzaak.
Je bent namelijk geen overdrijver als je aangeeft wat je nodig hebt. Het is het begin van zelfzorg als je dat gaat doen. Maar het kan zijn dat je het moeilijk vindt om dat voor jezelf te vragen, of om duidelijk te zijn. Maar bedenk dan wel dat als jij uitvalt, helemaal niemand daar wat aan heeft, en dat je nooit iedereen gelukkig kunt maken. Of beter gezegd, je kunt een ander nooit gelukkig maken. Dus focus je wat vaker op jezelf, en hou je minder bezig met wat de maatschappij of andere mensen van jou verwachten, of wat ze over je denken. Daar heb je toch geen controle over.
Prikkels verzachten
Je kunt leren hoe je minder overprikkeld raakt, of sneller herstelt van overprikkeling. Luister bijvoorbeeld eens naar aflevering 2 van mijn podcast, of lees dit blog. Als je spanningsniveau lager is, heb je minder last van prikkels en herstel je ook sneller. Leer bijvoorbeeld hoe je goed kunt gronden, luister naar aflevering 38 van mijn podcast, of lees dit blog; ontdek hoe je goed kunt ademen, luister daarvoor naar aflevering 11 van mijn podcast of lees dit blog; zorg dat je dingen eet en drinkt die jou voeden en geen stress geven, en hoe je negatieve energie af kunt voeren en jezelf weer op kunt laden. Ik heb daar een kleine HSP Rescue Kit voor gemaakt, die je kunt bestellen via mijn website.
Als je veel last hebt van geluiden, van auditieve prikkels, dan kun je bijvoorbeeld oordopjes van Flare dragen. Dat zijn een soort dempers die bepaalde frequenties blokkeren, terwijl je nog steeds wel alles goed kunt horen. Ze zijn ook heel zacht dus je merkt nauwelijks dat je ze in je oren hebt. Indringende geluiden worden minder irritant en je kunt je beter focussen op wat je wél wilt horen. Veel mensen schijnen er minder overprikkeld en vermoeid van te raken.
Naast externe prikkels heb je ook interne prikkels, en één daarvan is die strenge stem in je hoofd, waar je van alles van moet. Probeer eens wat milder te zijn en meer stil te staan bij waar je behoefte aan hebt in plaats van wat je moet van jezelf.
Eigen behoeften
Maar hoe doe je dat nou, naar je eigen behoeften luisteren? En weet je eigenlijk wel wat je eigen behoeften zijn?
Volgens mij geeft je lichaam je de aanwijzingen, en niet je gedachten. Als je vermoeid bent, dan voel je dat aan je lichaam. Ook als je vermoeid bent in je hoofd, want dat is ook je lichaam. Je gedachten zijn volgens mij nooit moe, die kunnen altijd wel doorgaan. Dus luister niet teveel naar je gedachten, want die wijzen je meestal niet de weg.
En maak het niet te groot. Een behoefte kan ook zijn dat je even rust wilt, even alleen zijn, of een rustig muziekje wilt opzetten en niks doen. Het hoeven geen levensdoelen te zijn, juist niet. Blijf in het hier en nu en probeer te voelen wat je lichaam aangeeft.
Zorgen voor jezelf en je lichaam heeft met zelfliefde te maken. En zelfliefde gaat natuurlijk niet alleen over zorgen voor je lichaam, maar ook dat je leert zien en voelen dat jij precies goed bent zoals je bent. Dat kun je gewoon hardop tegen jezelf zeggen. Evenals dat je mag voelen wat je voelt, dus ook dat je je vermoeid voelt, dat je niet anders hoeft te zijn, of je eindeloos aan moet passen of moet voldoen aan verwachtingen. Want daar raak je alleen maar energie aan kwijt. Zeg het maar hardop tegen jezelf, en merk wat het effect is.
Zelf heb ik ook regelmatig behoefte aan het voelen van verbinding. Dat hoeft niet altijd een live verbinding met een persoon te zijn. Het kan verbinding met mezelf zijn, het kind in mij, of met mijn hogere zelf. Eigenlijk geloof ik dat ik mijn hogere zelf ben, dat ik een energetisch of spiritueel wezen ben, die hier een aardse ervaring opdoet. Dus de kunst is om daar regelmatig bij stil te staan en in die ervaring te komen, bijvoorbeeld door meditatie.
Maar ik kan het ook wel voelen als ik in de natuur ben. Ook heb ik geleerd om erom te vragen, om mijn wens of behoefte uit te spreken. Ik zeg dan bijvoorbeeld in mezelf, of hardop: ik wil graag meer verbinding ervaren. Of zich dat dan in de praktijk vertaalt naar meer contact met een gids, met een engel, met een persoon of mezelf, dat wacht ik dan rustig af. Meestal gebeurt er vanzelf wel iets.
Energielek
Nou je hebt nu al allerlei opties en ideeën gehoord maar die hoef je natuurlijk niet allemaal toe te passen. Misschien kun je eerst kijken naar waar jouw grootste energielek zit en waar je dus het meest vermoeid door raakt. Heb je het te druk, ben je ongelukkig in je relatie, ben je te streng of te negatief over jezelf, of ga je met iemand om die teveel energie kost? Doe je werk wat je niet leuk vindt of word je ondergewaardeerd? Ben je teveel aan het pleasen en heb je dit patroon al heel lang? Misschien ben je al wat ouder en ben je al zo lang over je grenzen gegaan dat je geen elastiek meer over hebt. Het kan van alles zijn, maar sta er eens bij stil wat jou de meeste energie kost en waarom.
Als je dat beter in beeld hebt, kun je ook gerichter kijken naar wat je eraan kunt doen, of wat je aan kunt passen. Als je weet wat jouw grootste energielek is op dit moment, dan kun je nog eens de verschillende opties langslopen die ik genoemd heb, en kies er dan eentje uit om mee te beginnen. Zie het als een onderzoek of experiment, om erachter te komen wat voor jou werkt.
Er kunnen natuurlijk nog wel meer redenen zijn waarom jij vermoeid bent, zoals bijvoorbeeld een ziekte of een rouwperiode, en er is niet overal een oplossing voor. Maar ik heb me in deze podcast vooral gericht op de vermoeidheid die ik het meest tegenkom, bij hooggevoelige mensen.
Ik hoop dat je er iets aan hebt.